PALAMEDIS

PALAMEDIS

in Epigramm. veteri de Tabula,

Hoc opus inventor nimium Palamedis amavit,

Et parili excellens Mucius ingeniô:

pro Palamedes, Graece Παλαμήδης. Sic Artabassis, pro Artabasses, apud Vobisc. in Probo, c. 4. Graece Α᾿ρταβάςςης: Lyristis, apud Sidonium Apollinarem,

Alcaeô melior lyristis ipso etc.

Nauplii Euboeae Regis filius, Homericô carmine clarus, inter alia Tabulae lusum excogitavit, τὴν Πεττέιαν Graecis. Hinc Sophocles in Palamede,

Οὐ λιμὸν οὖτος τῶ δ᾿ ἀπῶσε σὺν Θεῷ

Εἰπεῖν, χρόνου τε διατριβὰς σοφωτάτας

Ε᾿φεῦρε, φλοίσβου μετα κόπον καθημένοις,

Πεςςοὺς κύβους τε τερπνὸν ἀργίας ἄκος.

Et Euphorion, Πεςςὰ Ναυπλιάδαο. Nempe ante eum quidem iam tesserae erant. h. e. κύβοι, et tali, h. e. ἀςτράγαλοι; item calculi, i. e. ψῆφοι: sed ipse primus πεςςοὺς invenit. Quâ voce non simpliciter calculi aut tesserae indigitantur, sed et calculi simul et tesserae, et lineae etiam, sive scripta, quibus tabula lusoria distinguebatur. Unde, quoties Iegimus apud Veteres τὴν Πεττευτικὴν a Palamede repertam, de hoc lusu debemus intelligere, qui tesseris calculisque constabat, et tabulâ, in quâ ludebatur, lineis multis distinctâ, per quas calculi, ad tesserarum iactum, movebantur: quam

totam ludi dispositionem modo πεςςὸν, modo κύβον, Veteres appellabant, quod et tesseris et calculis simul perageretur; Romani quoque aleam dixerunt: Ita quidem hactenus docuêre Eruditi, Sed probe attendendum, quaenam fuerit antiqua πεττεία, cuius auctorem repertoremque Palamedem antiquissimi faciunt Scriptores; male enim cum Duodecim scriptorum apud Romanos ludo illam non pauci confundere videntur. Πεττείαν Palamedis quasi πεντείαν dictam volunt Grammatici, quod uterque lusorum quinos tantum calculos haberet, totidemque lineas, in quibus illi calculi statuebantur. Inter illas vero utrinque quinas lineas alia quaedam media ferebatur, quam sacram vocabant; a qua qui calculum movebat, proverbio locum secit, Κινῶ τὴν ἀφ᾿ ἱερᾶς; quô modô Veteres Grammatici hunc ludum describunt. Sic tesserae nullum in eo locum habebant, solis calculis res agebatur, qui de linea in lineam promovebantur, usque ad mediam seu sacram; ad quam qui pervenerat, ultimâ nccessitate compulsus et ad incitas redactus, calculum inde movebat, in extremum subsidium. Nihil enim post hanc restabat, et manus erant victori dandae. Et certe tesseras ad hunc lusum adhibitas non fuisse, locuples testis Hesychius est, his verbis:

Καὶ πεςςὰ πεντίγραμμα, καὶ κύβων βολὰς.

Σοφοκλῆς Ναυπλίῳ πυρκαεῖ παρόσον πέντε γραμμαῖς ἔπαιζον διαφέρει δὲ πεττέια κυβέιας εν ᾗ μὲν γὰρ τους κύβους ἀναῤῥιπτοῦσιν εν δὲ τῇ πεττέιᾳ αὐτὸ μόνον τὰς ψήφους μετακινοῦσι. Ubi aperte κυβέιαν distinguit a πεττεία; quod in κυβείᾳ tesserae iactarentur, in πεττείᾳ autem calculi solum transmoverentur. Atqui πεττείαν idem Grammaticus, alibi κυβείαν interpretatur. Itaque duples videtur πεττεία apud Graecos fuisse usitata, altera a Palamede, altera ab Aegyptiis, instituta; Illa simplicior, quae solis quinque calculis, quos πεςςοὺς Graecis dicunt, ab utraque ludentium parte tractabatur, absque tesseris: ubi proin nulla fortuna et alea, sed ars omnia faciebat. Ista, nempe quae Aegyptiorum inventum erat, longe operosior et ingeniosior. Tota siquidem φιλοσοφικῶς, et ad rationem Astronomicam, composita et excogitata, duodecim lineis cursum Solis per XII. Zodiaci signa repraesentabat; tabulaque terrenam istam, quam calcamus, Mundi plagam; septem tesseris, quae in psephobolo habebantur, septem planetas; et per pyrgum, altitudinem caeli, designabat. Quam tamen ipsam φιλοσοφικὴν πεττέιαν plerique Auctores, non Aegyptiis, sed Palamedi quoque, attribuunt: utramque sic πεττέιαν commiscentes. Hesychius certe, quum a κυβέιᾳ distinguit πεττέιαν, manifesto simplicem illam intelligit, quae meris calculis, absque ullo tesserarum iactu, exercebatur; quum vero aliô locô πεττέιαν interpretatur, διὰ κύβων παιδιὰν. de ista duplici accipit, in qua et tesserae iactabantur, et ad earum inctum calculi movebantur; de qua etiam accipiendi Auctores, quoties πεττοὺς ἀντὶ κύβων calcules pro tesseris usurpant etc. Vide Salmas. Not. ad Flav. Vopisc. in Proculo, c. 13. ubi inter alia utriusque tubule, Palemedeae et Aegyptiacae, figuram exhibet. Coeterum Pulamedis huius, fasce gladium condentis, imago picta, inter praecipua Euphranoris opera, memoratur Plinio l. 35. c. 11. ad quem locum vide Dalechampii Notas.